ปัญหาการฉีดยาคุมกำเนิดในสุนัขและแมว

• 18 ต.ค. 2019

เมื่อสุนัขและแมว อยู่ในช่วงอาการติดสัดมักจะสร้างความวุ่นวายใจให้กับเจ้าของไม่น้อย หลาย ๆ คนคงยังตัดสินใจพาสัตว์เลี้ยงไปทำหมันและหลายคนก็ยังต้องการแค่ฉีดยาคมกำเนิด

จากกระแสที่เกิดขึ้นมากมายในสังคม เมื่อสัตว์เกิดอาการมดลูกอักเสบ (pyometra) สืบเนื่องมาจากการฉีดยาคุมกำเนิดนั้นทำให้หลาย ๆ หน่วยงาน หันมารณรงค์ ห้ามฉีดยาคุมกำเนิดให้กับสัตว์เลี้ยง และหันมาใช้วิธีการผ่านตัดทำหมันแทน

การฉีดยาคุมกำเนิด โดยใช้ฮอร์โมนในแมวและสุนัขนั้น นอกจากจะก่อให้เกิดอันตรายกับตัวสัตว์ที่ได้รับการฉีดโดยตรงแล้ว ยังอาจส่งผลต่อเนื่องอีกหลายอย่างที่คิดไม่ถึง

ฮอร์โมนคุมกำเนิด ที่ใช้ในสุนัขและแมว มีหลากหลาย ส่วนใหญ่อยู่ในรูปแบบ โพรเจสโตเจน หรือ โพรเจสติน (progestogens or progestins; PGs) ซึ่งเป็นสารสังเคาะห์ (synthetic analogues) ของ progesterone เช่น medroxyprogesterone acetate (MPA-Depoâ), megestrol acetate (MA), proligestone (PR-Covinan), chlormadinone acetate (CMA), delmadinone acetate (DMA), norethisterone acetate (NTA) และ melengestrol acetate (MGA) 

ใช้มากในการควบคุมการเป็นสัดของในสัตว์หลาย ๆ ชนิด เช่น ในสุนัขและแมว โดยขึ้นอยู่ช่วงที่ใช้

1.ใช้คุมกำเนิดแบบชั่วคราว (เริ่มใช้ในช่วงก่อนการเกิดระยะ proestrus หรือก่อนเป็นสัดระยะแรก)

2.ใช้คุมกำเนิดแบบระยะเวลานาน (เริ่มในช่วง anestrus คือช่วงที่ไม่เป็นสัด )

3.ใช้เลื่อนการเป็นสัดออกไป หรือใช้เพื่อกดการเป็นสัด (เริ่มใช้เมื่อเริ่มเป็นสัดไปแล้วในระยะต้น - ใช้ได้บางชนิดเท่านั้น)

ผลิตภัณฑ์เหล่านี้จะไปหยุดการสร้าง การหลั่งของฮอร์โมนปกติจากสมอง โดยแต่ละตัวก็จะมีผลต่อระบบสืบพันธุ์และระบบฮอร์โมนต่าง กัน เช่น

- เกิดถุงน้ำที่รังไข่

- เกิดพัฒนาตัวอ่อนผิดปกติ คลอดยาก ลูกตายในท้อง หรือกลายเป็นเนื้องอก

- ลดการสร้างหรือเพิ่มการหลั่งของฮอร์โมนบางชนิด เกี่ยวเนื่องกับภาวะเบาหวาน

- แม่สัตว์บางตัวเป็นมดลูกอักเสบ

เมื่อถูกยับยั้งการหลั่งฮอร์โมนจากสมอง ทำให้ระดับฮอร์โมนในร่างกายไม่สมดุลและทำให้เกิดผลข้างเคียง อาจมีผลต่อพฤติกรรม เช่น

หากใช้ยาติดต่อกันเป็นระยะเวลานานจะทำให้เกิดภาวะโลหิตจาง เนื่องจากมีการกดการทำงานของไขกระดูกได้

         ผลกระทบต่าง ๆ ที่เกิดจากการใช้ยาชนิดนี้สามารถป้องกันได้ ถ้ามีการใช้ในขนาดที่ถูกต้องและไม่ใช้ติดต่อนานจนเกิดไป การเลือกใช้ในสัตว์แต่ละตัวควรคำนึงถึงสิ่งต่าง ๆ คือ

1. ต้องรู้วงรอบการเป็นสัดของสุนัขและแมวอย่างชัดเจน โดยสัตวแพทย์ต้องทำการตรวจทุกครั้งก่อนคิดให้ฮอร์โมนคุมกำเนิด

2. อย่าเลือกผลิตภัณฑ์ในรูปแบบที่ออกฤทธิ์ได้นาน ในการเป็นสัดครั้งแรกในแมว เพราะจะทำให้เกิดการกระต้นการขยายของเซลล์เต้านมอย่างยาวนานได้

3. ห้ามใช้ในสัตว์ที่ตั้งท้องอยู่ เนื่องจากอาจทำให้เกิดความผิดปกติในการพัฒนาตัวอ่อนในครรภ์ หรืออาจทำให้เกิดการคลอดช้ากว่ากำหนด เกิดการตายของตัวอ่อนได้

4. ห้ามใช้ในสุนัขที่มีการเกิดเลือดออกจากมดลูก ห้ามใช้ในสัตว์ที่เกิดการเป็นสัดยาวนาน เนื่องจากอาจเกิดความผิดปกติ คือ ถุงน้ำ หรือเนื้องอกรังไข่

5.  ห้ามใช้ในสัตว์ป่วยโรคเบาหวาน ควรทำการตรวจสอบค่าระดับน้ำตาลในเลือด blood glucose ในรายที่มีการให้ยามาเป็นเวลานานเพื่อตรวจสอบ glucose metabolism เสมอ 

เจ้าของสัตว์หรือสัตวแพทย์สมัยใหม่ จะไม่นิยมฉีดยาคุมกำเนิดนี้แล้ว เพราะผลดีมีไม่มากเท่าผลเสีย ถ้าจำเป็นต้องฉีดจะต้องซักประวัติและตรวจร่างกายสัตว์อย่างละเอียดและไม่ทำการฉีดซ้ำหลายหน ...แต่ถ้าหลีกเลี่ยงได้จะดีที่สุด...หยุด การฉีดยาคุม แล้วแนะนำให้เจ้าของทำหมันถาวรในสัตว์เลี้ยงกันเถอะค่ะ

การคุมกำเนิดที่เหมาะสม ควรทำอย่างไร

ในทางปฏิบัติมีวิธีการคุมกำเนิดในสุนัขและแมว 2 วิธี ดังนี้

2.2 แมวเพศเมียจะเข้าสู่วัยเจริญพันธุ์ เริ่มติดสัดได้ตั้งแต่อายุประมาณ 4-5 เดือนขึ้นไป   แต่ต้องขึ้นอยู่กับฤดูผสมพันธุ์ของแมวด้วย  เนื่องจาก แมวเป็นสัตว์ที่ผสมตามฤดู (ไม่ได้มีวงรอบทุก ๆ เดือนเหมือนในคน)  ฤดูผสมพันธุ์ของแมวจะเป็นช่วงที่กลางวันยาวนานกว่ากลางคืน (ฤดูร้อน)  แต่ในประเทศไทยที่ไม่ค่อยมีความแตกต่างเรื่องช่วงแสงกลางวันและกลางคืน  ทำให้ฤดูผสมพันธุ์ของแมวไม่ชัดเจน อาจจะผสมได้ทั้งปี อาการติดสัดแล้วแต่แมวแต่ล่ะตัวจะแสดงออก หลัก ๆ ที่พบได้คือ

       - ร้องโวยวายผิดปกติ

       - นอนกลิ้งไปกลิ้งมา 

       -  เข้ามาคลอเคลียมากกว่าปกติ จับบริเวณก้นแล้วมักโก่งก้นขึ้น และเบี่ยงหางออกด้านข้าง เพื่อเปิดทางช่องคลอดเพื่อเตรียมรับการผสม 

       -  แมวบางตัวอาจพบอาการอวัยวะเพศบวมโต กว่าปกติเล็กน้อย หรืออาจมีเมือกใส ๆ ให้เห็น *แต่จะไม่มีเลือดออกมาจากช่องคลอดเหมือนในสุนัข

ดังนั้น ในช่วงเวลานี้จึงจำเป็นอย่างยิ่งที่ เจ้าของสัตว์ต้องให้ความใส่ใจดูแล และแยกสัตว์เพศผู้และเพศเมียออกจากกันอย่างเด็ดขาด อาจใช้วิธีขังกรง (ควรใช้กรงตาถี่ ๆ เพราะหากเป็นกรงตาห่าง ๆ พบว่าสัตว์ตัวผู้ก็ยังสามารถเข้ามาผสมพันธุ์ได้ ) หรือเลี้ยงอยู่ในบ้านที่เป็น ระบบปิด ปิดทางเข้าออกทุกทาง ป้องกันไม่ให้สัตว์ตัวผู้เข้ามาได้

จากที่กล่าวมาจะเห็นได้ว่า การคุมกำเนิดในสัตว์นั้นมีหลากหลายวิธี แต่ละวิธีก็มีข้อจำกัดมากมายแตกต่างกัน แต่วิธีที่ดีที่สุด สามารถช่วยลดความยุ่งยากในการควบคุมสัตว์ในแต่ละครั้ง ลดความเสี่ยงในการเกิดโรคร้ายแรง อื่น ๆ และลดปัญหาอื่น ๆ ไปได้อย่างถาวรก็คือวิธีการผ่าตัดทำหมัน จึงสมควรที่ประชาชนทั่วไปควรมีความรู้ความ เข้าใจในเรื่องการคุมกำเนิดสัตว์ และการผ่าตัดทำหมันในสัตว์ให้มากขึ้น เพื่อสุขภาพที่ดี และชีวิตที่ยืนยาวของสัตว์ต่อไป

ที่มา: 

http://vrd-sn.dld.go.th/webnew/images/stories/service/Brochure/year59/Y13No50.pdf
https://www.osdco.net/communities/knowledge/468/dog-birth-control
https://www.sentangsedtee.com/career-channel/article_29042

Share this entry